Gaan na inhoud

Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 2024

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Suid-Afrikaanse politiek
Parlement van Suid-Afrika
Nasionale Vergadering
Nasionale Raad van Provinsies
President
Adjunkpresident
Ministers
Speaker van die Nasionale Vergadering
Opposisieleier
Politici
Politieke partye
Konstitusionele Hof
Hoogste Hof van Appèl
Hooggeregshof
Verkiesings

Algemene verkiesings is op 29 Mei 2024 in Suid-Afrika gehou om 'n nuwe Nasionale Vergadering sowel as die provinsiale wetgewer in elke provinsie te verkies. Dit was die sewende algemene verkiesing wat onder die voorwaardes van algemene volwasse stemreg gehou is sedert die einde van die apartheidsera in 1994. Die nuwe Nasionale Raad van Provinsies word tydens die eerste sitting van elke provinsiale wetgewer verkies.

Die verkiesing is gekenmerk deur 'n drastiese afname in steun vir die African National Congress (ANC), wat sy parlementêre meerderheid verloor het wat dit sedert die eerste post-apartheid verkiesing in 1994 gehou het, en die opkoms van uMkhonto we Sizwe (MK-party) onder leiding van oudpresident Jacob Zuma, wat nasionaal die derde plek ingeneem het.[1] Die sentristiese Demokratiese Alliansie het tweede gekom.

Agtergrond[wysig | wysig bron]

Die datum van die verkiesing is deur die dienende president, Cyril Ramaphosa, bepaal en moes binne 90 dae na die einde van die termyn van die huidige Parlement, middel Mei 2024, wees.[2] In die munisipale verkiesing van 2021 het die African National Congress vir die eerste keer landwyd in enige verkiesing sedert die einde van apartheid minder as 50% van die stemme gekry.[3] Die party het ook steun verloor in die sleutelmetro's van Tshwane (Pretoria), Johannesburg, Ekurhuleni en eThekwini (Durban). Die ANC het beheer oor eThekwini behou terwyl die Demokratiese Alliansie daarin geslaag het om beheer van Johannesburg en Ekurhuleni deur onderskeidelik 'n meerderheidskoalisie en 'n minderheidskoalisie te bekom, benewens die vorming van 'n meerderheidskoalisieregering in Tshwane, wat hy sedert 2016 regeer het.[4]

Koalisies[wysig | wysig bron]

Vroeg in 2023 het die ANC en die Economic Freedom Fighters (EFF) 'n koalisie in Johannesburg en Ekurhuleni gevorm waar die twee partye MMC-posisies beklee terwyl hulle 'n burgemeester van 'n minderheidsparty verkies het.[5] In April 2023, met kennis van die vooruitsigte van 'n ANC/EFF nasionale koalisie, het die DA-leier, John Steenhuisen, 'n beroep gedoen dat "eendersdenkende" partye saamstaan om 'n "doemdag-koalisie" te voorkom.[6]

In Julie 2023 is 'n gesamentlike verklaring deur die Demokratiese Alliansie (DA), Inkatha Vryheidsparty (IVP), ActionSA, Vryheidsfront Plus (VF Plus), die United Independent Movement (UIM) en die Spektrum Nasionale Party (SNP) vrygestel wat 'n aankondiging van 'n konvensie op 16 en 17 Augustus waarin 'n nasionale koalisie voorgestel word in die geval van 'n parlement sonder 'n volstrekte meerderheid.[7] Op 17 Augustus 2023 is 'n voorverkiesingsooreenkoms genaamd die veelpartyhandves onderteken tussen die partye sowel as die Onafhanklike Suid-Afrikaanse Nasionale Burgerlike Organisasie, met die doel om 'n verenigde front teen die drie-dekade-heerskappy van die African National Congress (ANC) party, en die onlangse opkoms van die omstrede Economic Freedom Fighters (EFF) party voor te stel.[8] Op 7 Oktober 2023 het die African Christian Democratic Party (ACDP) aangekondig dat hulle by die handves sal aansluit, wat die handves se sitplektelling van 108 tot 112 in die Nasionale Vergadering met 400 setels sou verhoog.[9]

Umkhonto we Sizwe[wysig | wysig bron]

Op 16 Desember 2023 het oudpresident Jacob Zuma aangekondig dat hy ‘n nuwe party Umkhonto we Sizwe gaan steun in die opkomende verkiesing, en beweer dat die huidige president Cyril Ramaphosa as 'n “volmag vir witmonopoliekapitaal” dien. Hy het ook die stigting van Umkhonto we Sizwe (MK), voorgehou as ‘n opvolger van die apartheidsera Umkhonto we Sizwe, die militêre vleuel van die ANC.[10] Laasgenoemde het 'n regsgeding teen die MK se registrasie by die Verkiesingskommissie van Suid-Afrika aanhangig gemaak, wat op 26 Maart 2024 deur die Verkiesingshof van Suid-Afrika van die hand gewys is weens 'n gebrek aan meriete. Die ANC het ook beplan om 'n regsgeding in te dien teen die party se naam as die historiese MK.[11]

Op 28 Maart 2024 het die Verkiesingskommissie Zuma verbied om in die verkiesing te staan, met verwysing na 'n vorige kriminele skuldigbevinding.[12] MK het teen hierdie uitspraak geappelleer,[13] met Zuma se prokureurs wat aangevoer het dat die skuldigbevinding van 'n siviele aard was, en die besluit is op 9 April deur die verkiesingshof omgekeer[14] wat Zuma toegelaat het om te staan.[15]

Die Verkiesingskommissie het op 12 April aangekondig dat hy die Konstitusionele Hof sal nader vir duidelikheid oor Artikel 47(1)(e) van die Grondwet, die bepaling wat gebruik is om die aanvanklike beswaar teen mnr Zuma te handhaaf.[16]

Kiesersopkoms[wysig | wysig bron]

Kiesersopkoms het afgeneem sedert die einde van Apartheid, toe 86% van die stemgeregtigde kiesers opgedaag het.[17] Vir hierdie verkiesing was 27 miljoen mense geregtig om te stem.[18] Vyf-en-vyftig persent van hulle was vroue, terwyl kiesersregistrasie die hoogste was onder diegene tussen 30 en 39 jaar oud.[19]] Slegs 58% van die land se geregistreerde kiesers het in die verkiesing gestem.

Verkiesingstelsel[wysig | wysig bron]

Volgens die Grondwet van Suid-Afrika moet 'n verkiesing minstens elke vyf jaar plaasvind. Die doel van die verkiesing is om 'n nuwe Nasionale Vergadering en provinsiale wetgewers te verkies. Die Nasionale Vergadering bestaan uit 400 lede wat deur eweredige verteenwoordiging verkies word en wat op hulle beurt die president van die land verkies. Die 2024-verkiesing is deur die Onafhanklike Verkiesingskommissie van Suid-Afrika bestuur.

In Junie 2020 het die Konstitusionele Hof beslis in New Nation Movement NPC v President van die Republiek van Suid-Afrika dat die Kieswet ongrondwetlik was in die mate dat dit nie onafhanklikes toegelaat het om in nasionale en provinsiale verkiesings mee te ding nie.[20] Sedert die eerste verkiesing wat onder algemene stemreg gehou is, is 400 lede wat verkies is tot die Nasionale Vergadering verkies deur 'n stelsel van proporsionele verteenwoordiging met 'n geslote lys- benadering. Tweehonderd lede is uit nasionale partylyste verkies, terwyl die ander 200 uit provinsiale partylyste in elk van die nege provinsies verkies is. Die nasionale lyssetels is toegeken deur setels wat op provinsiale vlak gewen is van elke party se nasionale toekenning af te trek om 'n maksimum proporsionele uitslag te genereer. Die Droop-kwota-variant van die grootste restant-metode is gebruik om setels op sowel nasionale as provinsiale vlak toe te ken.[21] Provinsiale wetgewers word ook verkies deur 'n stelsel van proporsionele verteenwoordiging met geslote partylyste.

In Februarie 2021 het Aaron Motsoaledi, minister van binnelandse sake, 'n ministeriële advieskomitee onder leiding van Valli Moosa aangestel om 'n nuwe kiesstelsel aan te beveel.[22] Terwyl die komitee verdeel was, het 'n skrale meerderheid lede 'n hibriede stelsel verkies met die helfte van die setels wat in kiesafdelings verkies is en die ander helfte deur partylyste verkies.[23]

Streeksstemming[wysig | wysig bron]

Die streekstembrief is een van die drie stembriewe wat in Suid-Afrika se nasionale verkiesings gebruik word, saam met die nasionale stembrief en provinsiale stembrief. Dit word gebruik om verteenwoordigers van elk van die land se nege provinsies tot die Nasionale Vergadering te verkies. Die streekstembrief is proporsioneel, wat beteken dat setels aan partye en onafhanklike kandidate toegeken word op grond van die aantal stemme wat ontvang is.[24]

Nasionale Vergadering streeksetels[25]
Streek Setels
Oos-Kaap 25
Vrystaat 11
Gauteng 48
KwaZulu-Natal 41
Limpopo 19
Mpumalanga 15
Noordwes 13
Noord-Kaap 5
Wes-Kaap 23
Total 200

Verkiesing van die Nasionale Vergadering en provinsiale wetgewers[wysig | wysig bron]

President Cyril Ramaphosa het op 17 April 2023 die Verkiesingswysigingswetsontwerp onderteken wat onafhanklike kandidate toelaat om vir verkiesing tot die Nasionale Vergadering en provinsiale wetgewers te staan, terwyl die proporsionele verteenwoordiging met geslote lyste behou word. Tweehonderd lede sal uit nasionale partylyste verkies word, terwyl die oorblywende 200 setels deur politieke partye en onafhanklike kandidate in elk van die nege provinsies betwis sal word. In provinsiale wetgewers sal die enkelvlak-multilid-proporsionele stelsel voortgaan om van toepassing te wees met politieke partye en onafhanklike kandidate wat om setels meeding. Kiesers sal drie stembriewe ontvang in teenstelling met twee in vorige verkiesings; die eerste stemming sal wees om die 200 lede van die Nasionale Vergadering te kies wat slegs deur politieke partye betwis word en die tweede stemming sal wees om die oorblywende 200 lede van die Nasionale Vergadering te kies wat deur politieke partye en onafhanklike kandidate in elk van die nege provinsies betwis sal word, terwyl die derde stemming sal wees om lede van die provinsiale wetgewers met politieke partye en onafhanklike kandidate ook te verkies.[26]

Verkiesing van die president en premiers[wysig | wysig bron]

Ná die verkiesing sal die President van Suid-Afrika deur die Nasionale Vergadering verkies word. Alhoewel daar van die President vereis word om 'n lid van die Nasionale Vergadering te wees ten tyde van die verkiesing, moet 'n persoon wat as President verkies word hul setel bedank om die amp te aanvaar.[27] Die premiers van elke provinsie sal ook ná die verkiesing deur die onderskeie provinsiale wetgewers verkies word.[21]

NRVP verkiesings[wysig | wysig bron]

Die Nasionale Raad van Provinsies (NRVP) bestaan uit 90 lede, tien verkies deur elk van die provinsiale wetgewers in verhouding tot die samestelling van die wetgewer. Die NRVP-lede sal die dag ná die eerste sitting van die Nasionale Vergadering ingesweer word.[21]

Partye en kandidate[wysig | wysig bron]

Vir hierdie verkiesing het 70 politieke partye geregistreer, die meeste vir 'n algemene verkiesing in Suid-Afrika tot nog toe. Dit is ook die eerste algemene verkiesing wat onafhanklike kandidate toegelaat het om vir die Nasionale Vergadering deel te neem.[18]

Voorlopige kandidatelyste[wysig | wysig bron]

Op 26 Maart 2024 het die Onafhanklike Verkiesingskommissie die voorlopige kandidaatlyste gepubliseer, met die lys van die volgende twee-en-vyftig partye, wat op die nasionale stembrief sal verskyn:[28] #HOPE4SA, Abantu Batho Congress, Able Leadership, Action Alliance Development Party, ActionSA, Africa Africans Reclaim, African Christian Democratic Party, African Congress for Transformation, African Content Movement, African Heart Congress, African Independent Congress, African Movement Congress, African National Congress, African People's Convention, African People's Movement, African Transformation Movement, Al Jama-ah, All Citizens Party, Alliance of Citizens for Change, Allied Movement for Change, Azanian People's Organisation, Build One South Africa, Citizans, Congress of the People, Conservatives in Action, Democratic Alliance, Democratic Liberal Congress, Economic Freedom Fighters, Economic Liberators Forum South Africa, Forum 4 Service Delivery, Free Democrats, GOOD, Independent South African National Civic Organisation, Inkatha Freedom Party, National Coloured Congress, National Freedom Party, Northern Cape Communities Movement, Organic Humanity Movement, Pan Africanist Congress of Azania, Patriotic Alliance, People's Movement for Change, Referendum Party, RISE Mzansi, Sizwe Ummah Nation, South African Rainbow Alliance, South African Royal Kingdoms Organization, uMkhonto weSizwe, United Africans Transformation, United Democratic Movement, United Independent Movement, Vryheidsfront Plus, en Xiluva.

Finale kandidatelyste en onafhanklike kandidate[wysig | wysig bron]

Op 10 April 2024 het die Onafhanklike Verkiesingskommissie die finale kandidatelyste gepubliseer en weer twee-en-vyftig partye gelys met nasionale kompenserende kandidate (teenoor nasionale streek- en provinsiale). Die Independent South African National Civic Organisation het nie meer op die lys verskyn nie, terwyl die Africa Restoration Alliance bygevoeg is.[29] Ses onafhanklike kandidate het op die nasionale streeklyste verskyn, naamlik Zackie Achmat, Louis Liebenberg, Anele Mda, Lovemore N'dou, Ntakadzeni Phathela en Lehlohonolo Ramoba.[30]

Uitsprake van die Verkiesingshof[wysig | wysig bron]

Uitspraak van die verkiesingshof op 20 April 2024 het sake afwys wat deur vyf politieke partye teen die Kommissie aanhangig gemaak is. Die vyf politieke partye – Operation Dudula, Arise South Africa, Cape Independence Party, Defenders of the People en Independent South Africa National Civic Organisation - het sake aanhangig gemaak teen hul uitsluiting van deelname aan die komende verkiesings, nadat hulle nie aan die vereistes vir kandidate voldoen het nie.[31]

Prominente politici[wysig | wysig bron]

Kwessies[wysig | wysig bron]

Gesondheidsorg[wysig | wysig bron]

Verkiesingsplakkate in Pretoria.

Op 15 Mei 2024, twee weke voor die verkiesing, het president Ramaphosa die Wet op Nasionale Gesondheidsversekering (NGV) onderteken wat 'n staatsfonds vir Nasionale Gesondheidsversekering tot stand gebring het om meer Suid-Afrikaners toegang tot private gesondheidsorg te bied.[32] Die doel van die wetsontwerp is om uiteindelik die gebruik van private gesondheidsorg uit te faseer en dit te vervang met die NGV as die enigste koper en verskaffer van gesondheidsversekering. Die DA is sterk gekant teen die wetsontwerp op die veronderstelling dat dit kan lei tot groot belastingverhogings en korrupsie deur ANC-"kaderontplooiing," en het belowe om dit in die hof te betwis.[33][34]

Die wetsontwerp was omstrede omdat dit mense se vermoë sou beperk om private gesondheidsversekering uit te neem om mediese koste te dek. Daarbenewens het die regering nie amptelike statistieke vrygestel oor hoeveel die NGV-program sal kos nie, wat kommer wek dat dit Suid-Afrika se voortdurende probleme met die verskaffing van openbare dienste soos elektrisiteit en water kan vererger.[33][34]

Onwettige immigrasie[wysig | wysig bron]

Suid-Afrika staar baie uitdagings in die gesig, insluitend verswakkende infrastruktuur in belangrike sektore soos krag en water, tesame met aanhoudende hoë vlakke van werkloosheid en misdaad.[35] Sommige in die algemene publiek wys vingers na onwettige immigrasie en skryf die nasie se ellende toe aan die teenwoordigheid van onwettige migrante.[36] Intussen doen politieke partye, soos ActionSA, IVP, ATM en PA,[37] ’n oproep op strenger grensbeheer in reaksie op die vermeende druk wat deur ongedokumenteerde migrante op openbare dienste en hulpbronne veroorsaak word.[38][39][40]

Korrupsie[wysig | wysig bron]

Die Geregtelike Kommissie van Ondersoek na Bewerings van Staatskaping, in die volksmond bekend as die Zondo-kommissie, het sy werk voltooi en sy finale verslag in Junie 2022 aan die president voorgelê.[41] Die Kommissie het die Suid-Afrikaanse belastingbetaler "amper R1 miljard" gekos.[42] Ondersoeker Paul Holden van Shadow World Investigations het tot die gevolgtrekking gekom dat staatskaping die Suid-Afrikaanse ekonomie minstens R49 miljard gekos het.[43]

In hul verkiesingsmanifes vir 2024 beweer die African National Congress dat, volgens die Zondo-kommissie se aanbevelings, "wette, instellings en praktyke in plek gestel word om die potensiaal vir korrupsie van enige aard en op enige skaal te verminder".[44] Die Demokratiese Alliansie plaas die skuld vir korrupsie en staatskaping vierkantig op die skouers van die ANC en sê dat hy “’n werklik onafhanklike eenheid teen misdaad en teenkorrupsie sal stig deur die Valke te ontbind en ’n nuwe Hoofstuk 9-instelling, ’n Anti-misdaad-eenheid te stig. -Korrupsiekommissie, wat slegs aan die Parlement van Suid-Afrika verantwoordbaar sal wees."[45] Die Economic Freedom Fighters stel voor om die Grondwet te wysig om "die Nasionale Vervolgingsgesag 'n Hoofstuk 9-instelling aanspreeklik aan die Parlement te maak".[46]

Die ANC is ook gekritiseer omdat hy voorlopig vier ministers (Zizi Kodwa, Malusi Gigaba, David Mahlobo en Gwede Mantashe) ingesluit het wat op 11 Maart by 'n korrupsie-ondersoek na die administrasie van oudpresident Jacob Zuma betrek is, hangende die finale uitslag van 'n binneparty oorsig. Veertien ander amptenare is óf gediskwalifiseer óf nie deur die ANC as kandidate gelys oor dieselfde kwessie nie.[47]

Grondhervorming[wysig | wysig bron]

Die ANC se voorgestelde wysiging van Artikel 25 van die Grondwet van Suid-Afrika het misluk in die Parlement van Suid-Afrika, met 'n stem van 204 LP's ten gunste, 145 LP's teen en 0 onthoudings.[48] Die wetsontwerp het 'n ⅔ meerderheid vereis. Die grondwetlikheid van die wysiging is ook deur burgerlike organisasies bevraagteken.[49][50] Die ANC hou vol dat onteiening sonder vergoeding nodig is, so ook die EFF.[51] Die DA en Vryheidsfront Plus, ACDP en IVP bly gekant teen die ANC se hernieude poging tot onteiening deur die Wysigingswetsontwerp op Onteiening.[52][53]

Die verskillende partye het radikaal verskillende standpunte oor hierdie kwessie. Die ANC sien die huidige beleid as 'n voortsetting van Nelson Mandela se belofte. Die beleid (om 30% van die grond aan swart Suid-Afrikaners terug te gee) was tot dusver duidelik onsuksesvol. Tans hoop die ANC om die doel teen 2030 te bereik.[54] In hul verkiesingsmanifes beweer die ANC dat hulle “grondhervorming en herverdeling sal versnel om bate-ongelykheid te verminder en verblyfsekerheid te beskerm, voedselsekerheid en landbouproduksie te verbeter, landelike en stedelike ontwikkeling te bevorder en groter toegang tot behuising moontlik te maak.”[55] Hierdie tipe retoriek en argumentasie kom herhaaldelik deur die manifes voor. Vir die ANC is dit duidelik dat onteiening 'n kwessie van veelsydige rassegeregtigheid is. Net soos die energiekrisis is daar beslis 'n omgewingsaspek, aangesien landbou-ongelykhede veral in die debat opvallend raak.

Die EFF deel 'n soortgelyke standpunt as dié van die ANC. Die EFF skets in hul manifes sewe pilare waarop hulle hul beleid baseer. Die eerste is uitdruklik ten gunste van onteiening, lees "onteiening van Suid-Afrika se grond sonder vergoeding vir gelyke herverdeling in gebruik."[56] Hierdie standpunt maak sin gegewe die partye se Marxistiese en swart nasionalistiese ideologie. Oor die kwessie van onteiening is die EFF en ANC meestal verenig. Trouens, die EFF het dikwels die aanklag oor onteiening gelei en een van die saak se grootste ondersteuners geword. Julius Malema, leier van die EFF, het beweer dat "wanneer ons ekonomiese vryheid sê, bedoel ons swart mense besit produktiewe plase."[57]

Daarteenoor ondersteun die DA nie die beleid van onteiening sonder vergoeding nie. Die party beskou pogings tot onteiening as 'n oortreding van artikel 25 van die Grondwet. Verder, wanneer die ANC en ander partye probeer het om die grondwet te wysig om meer vatbaar vir hul voorstelle te wees, het die DA in sterk opposisie gestaan. Die party het pogings om onteieningswetgewing deur te voer "ruïneus", 'n "aanval op ons grondwetlike waardes" en "argaïes" genoem.[58]

Energiekrisis[wysig | wysig bron]

Hoofartikel: Suid-Afrikaanse energiekrisis

Roterende kragonderbreking, of "beurtkrag", wat veroorsaak word deur probleme met die staatsnutsmaatskappy Eskom kom al sedert 2007 voor, maar die voorkoms van stroomonderbrekings het sedert 2020 aansienlik toegeneem.[59]Daar is algemene ontevredenheid met die ANC se hantering van die beurtkrag, want “’n peiling van verlede Mei het bevind dat 24% van die kiesers wat voorheen die ANC gesteun het, beplan het om hul stemme elders te neem as beurtkrag... nie opgelos word nie.” As dit gesê word, sal die kwessie waarskynlik na die verkiesing steeds opvallend wees, aangesien enige regering, nuut of huidige posbekleër, beperkte gereedskap sal hê om die kwessie te bekamp.[60]

Die partye het verskillende standpunte oor die kwessie ingeneem. Die ANC het onderneem om 12,5 miljoen nuwe werksgeleenthede te skep, waarvan 'n groot deel aan 'n skoon energie-oorgang en modernisering van die land se elektriese stelsel gewy sal word. Die ANC het ook die stroomonderbrekings en energiekrisis aan omgewingsgeregtigheid en klimaatverandering gekoppel, en beweer dat sy energie-oorgangsplatform ook deel is van 'n groter oorgang na 'n skoner ekonomie.[61] Volgens die ANC se verkiesingsmanifes belowe die party om "vennootskappe te kweek om binnelandse nywerhede uit te brei met beduidende potensiaal om volhoubare werksgeleenthede te skep ... soos energie."[62] Daarbenewens beskou die party 'n skoon energie-oorgang as noodsaaklik om die probleem op te los. Deel van hierdie oorgang is om weg te beweeg van die steenkool-gebaseerde elektriese netwerk wat tans beurtkrag in die gesig staar.[63] Dit gesê, die ANC het historiese weerstand getoon teen die oorskakeling na nuwe energiebronne (dws hernubare energiebronne).[64] Baie hiervan het te make met kommer oor die koste van die oorgang, asook die vermoë vir Eskom om 'n oorgang doeltreffend uit te voer.

Die DA blameer die ANC grootliks vir Suid-Afrika se energiekrisis en sê dat die staat 'n "verouderde" model van beheer en regulering gebruik. Die DA beoog om regeringsbeheer oor die energiesektor te verminder as hy in staat is om 'n regering te vorm. Deur die Wes-Kaap as 'n gevallestudie te gebruik, sê die DA hy het 'n suksesvolle platform vir energie-oplossings. Hulle voer aan dat onlangse kontrakte om nuwe sonkragaanlegte in die gebied te bou, 'n aanduiding hiervan is.[65] Baie van hul energieplatform het te make met deregulering en die vermindering van belasting op private entiteite.[66]

Ander kleiner partye neem 'n reeks standpunte oor die energiekrisis in. Die EFF neem byvoorbeeld 'n meer marxistiese en swart nasionalistiese benadering tot die kwessie. Die party vra vir die beëindiging van die privatisering van Eskom. Die EFF koppel die kwessie openlik aan beide ras- en omgewingsgeregtigheid. In ooreenstemming met hul swart nasionalistiese perspektiewe, vra die party vir die betrokkenheid van die private sektor by nuwe elektrisiteitsopwekking (nie die privatisering van Eskom nie), met die hoop om beheer na die "meerderheid van swart mense" te verskuif.[67]

Ten spyte van alles, het die energiekrisis ongetwyfeld 'n belangrike kwessie geword vanweë die wye impak daarvan. Die beurtkrag raak beide landelike en stedelike gebiede. In landelike gebiede het die stroomonderbrekings gelei tot groot probleme in landbouproduksie. Byvoorbeeld, as 'n plaas afhanklik is van elektrisiteit-aangedrewe besproeiingspompe, word produksiekapasiteit grootliks beperk deur onderbrekings. In stedelike gebiede noodsaak die stroomonderbrekings die gebruik van dieselopwekkers, wat lugbesoedeling verhoog.[68] Boonop lei die beurtkrag tot die voortgesette gebruik van steenkool in elektrisiteitsaanlegte. Wanneer opwekkingskapasiteit laag is, skep dit “gronde om steenkoolaangedrewe eenhede aan die gang te hou met uitlaatgasse bo die lisensiegrense.”[69] Terug na die omgewingsimpak op landelike gebiede, verminder beurtkrag die kapasiteit van groot landbou-ondernemings. Dit verhoog onderhoudsboerderypraktyke sonder enige noemenswaardige vermindering in landboubesigheid. Dit skep 'n potensiaal vir ontbossing.[70] Die partye poog om 'n oorgang na skoner energiebronne te navigeer. Suid-Afrika se kragnetwerk is grootliks afhanklik van verouderende steenkoolinfrastruktuur, wat al hoe meer ondoeltreffend en omgewingsgiftig word.[71]

Misdaad[wysig | wysig bron]

Volgens die Suid-Afrikaanse Polisiediens Misdaadstatistieke vir Kwartaal 2 van die 2023/24-boekjaar het aangemelde kontakmisdade (deur die SAPD gedefinieer as "misdade teen die persoon") met 3 391 (2.1%) toegeneem vergeleke met die vorige kwartaal.[72] Aangetekende poging tot moord illustreer die hoogste toename kwartaal-op-kwartaal, met 12,3%.[72] Totale kontakmisdade wat vir die kwartaal aangemeld is, is 165 909. Die moordsyfer, vanaf die vrystelling van hierdie data, korreleer met 77 mense per dag, 160 gevalle van aanranding met die doel om ernstig te beseer word elke dag aangemeld.[73]

Misdaadstatistieke vir Kwartaal 3 van die 2023-’24-boekjaar toon 'n toename van 3,8% vergeleke met die vorige jaar.[74] Poging tot moord illustreer weereens die hoogste styging op 'n jaargrondslag, met 13%. Totale kontakmisdade wat vir die kwartaal aangemeld is, is 190 973. Die moordsyfer korreleer met 86 mense per dag en 88 pogings tot moord. Aanranding met die poging om ernstig te beseer korreleer met 595 voorvalle per dag.[75]

Action Society merk op dat "as die huidige moordneiging voortduur, ten minste 31 000 mense in die volgende 12 maande doodgemaak sal word ... die [Suid-Afrikaanse regering] het beheer verloor ..."[75]

Devolusie van polisiëring[wysig | wysig bron]

Oor die laaste regeringstermyn het die afwenteling van polisiëringsmag 'n sleutelkwessie tussen die Wes-Kaapse regering en die minister van polisie, Bheki Cele, geword.[76] Die Wes-Kaapse regering voer aan dat die Minister die mag het om polisiëring af te wentel, maar die Minister ontken dat hy die mag van devolusie het, en sê dat "die sentralisering van die SAPD [is] in lyn met die Departement [van Polisie] se grondwetlike mandaat om te voorkom, bekamp en ondersoek misdaad..."[77] Artikel 205 van die Grondwet van Suid-Afrika stel polisiëringsbeleid in Suid-Afrika uiteen, en let daarop dat die polisiediens "gestruktureer moet wees om in nasionale [en] provinsiale... regeringsfere te funksioneer."[78] Die Grondwet gee provinsiale uitvoerende beamptes die mag om polisiegedrag binne hul onderskeie provinsies te monitor, asook die verantwoordelikheid vir polisiëringsfunksies in drie gevalle; naamlik Hoofstuk 11 van die Grondwet, wat ingevolge nasionale wetgewing aan provinsiale regering opgedra is en in nasionale polisiëringsbeleid daaraan toegeken is.[78]

Behuising[wysig | wysig bron]

Die gebrek aan voldoende behuising is 'n groot probleem.[79] Volgens 'n verslag van die Parlement, gedateer Mei 2022, het die menslike nedersettingsektor 'n totaal van 3,4 miljoen behuisingseenhede sedert 1994 laat bou. Die onderskeie provinsies en munisipaliteite het 'n aparte 1,3 miljoen "gedienste persele" gelewer.[80] 'n Parlementêre vraag aan die Minister van Menslike Nedersettings het aan die lig gebring dat daar 2 456 773 huishoudings op die Nasionale Behuisingsbehoefteregister vanaf Februarie 2023 geregistreer is.[81] In die Stad Kaapstad was daar 375 150 op die munisipaliteite se Behuisingsbehoefteregister.[82]

In 'n parlementêre vraag aan die Minister van Menslike Nedersettings het die Departement aan die lig gebring dat hy 245 587 huise sedert 1 Januarie 2019 laat bou het.[83]

Kaderontplooiing[wysig | wysig bron]

Die ANC beoefen 'n beleid om persone wat lojaal aan die ANC is in diens te neem in posisies binne regeringsinstellings. Die Zondo-kommissie het bevind dat kaderontplooiing 'n beduidende rol in korrupsie gespeel het en het so ver gegaan as om te sê dat dit "onwettig en ongrondwetlik" is.[84]

Op 12 Februarie 2024 het die Konstitusionele Hof beslis dat die ANC vyf dae gegun word om hul kaderontplooiingsrekords aan die Demokratiese Alliansie te oorhandig wat terugdateer na 1 Januarie 2013.[85] Dokumente wat tot dusver deur die DA vrygestel is, bevat 'n beëdigde verklaring van Thapelo Masilela, 'n Strategiese Ondersteuningsbestuurder in die kantoor van die ANC se adjunk-sekretarisgeneraal se kantoor, wat verklaar dat 'n skootrekenaar wat inligting bevat met betrekking tot die Ontplooiingskomitee "ineengestort het en...data wat op daardie hardeskyf gestoor was, verlore is.”[86] John Steenhuisen, DA Federale Leier, het op 23 Februarie 2024 op 'n persinligtingsessie gereageer en gesê "die vermiste skootrekenaars, die ontbrekende notules van vergaderings, President [Cyril Ramaphosa] se WhatsApp's van sy eie persoonlike toestelle is eenvoudig nie in ooreenstemming met die manier waarop die moderne wêreld werk nie."[87], wat wys dat die party nie glo dat die ANC ten volle aan die bevel van die Konstitusionele Hof voldoen het nie.

Kompeterende provinsies[wysig | wysig bron]

Gauteng[wysig | wysig bron]

Gauteng is die mees bevolkte provinsie en is die de facto ekonomiese middelpunt van Suid-Afrika. In 2019 het die ANC skaars die provinsie behou en 50,19% van die stemme gekry. Die DA hoop om Gauteng te wen met Solly Msimanga as hul premierskandidaat.[88] Funzi Ngobeni is ActionSA se premierskandidaat.[89] Terwyl die ANC se kandidaat huidige premier, Panyaza Lesufi, is. Die ANC het sy meerderheid in Gauteng verloor en onder 37% van die stemme bekom, gevolg deur die DA met net minder as 27%.

KwaZulu-Natal[wysig | wysig bron]

KwaZulu-Natal is die tweede mees bevolkte provinsie en is die tuiste van Durban die besigste hawe in Suider-Afrika. Peilings het aangedui dat die nuwe MK-party in die provinsie voorgeloop, wat aansienlik gegroei het ten koste van ANC-steun. Christopher Pappas is die premierskandidaat vir die DA terwyl Thami Ntuli die IVP se kandidaat is.[90][91] Terwyl ANC se premierskandidaat Sbongiseni Duma is. MK het 45,9% van die stemme gekry, wat die ANC met slegs 17,6% laat. ̟

Wes-Kaap[wysig | wysig bron]

Vanaf April 2024 is die Wes-Kaap die enigste provinsie wat nie deur die ANC beheer word nie. Die DA, wat die provinsie sedert 2009 beheer, beoog om die provinsie te behou met premier Alan Winde as hul premierskandidaat.[92] Die DA het beheer oor die Wes-Kaap behou met 'n meerderheid van 53%.

Noord-Kaap[wysig | wysig bron]

Ten spyte van vroeëre projeksies dat die ANC sy volstrekte meerderheid in hierdie provinsie sou behou[93], het dit op 49,3% geëindig nadat die provinsie die eerste een was wat al 100% van die stemme laat tel het.

Kontroversies[wysig | wysig bron]

DA veldtogvideo[wysig | wysig bron]

In Mei 2024 het die DA 'n veldtogvideo vrygestel waarin die ANC aangeval word, 'n Suid-Afrikaanse vlag aan die brand wys en waarin gesê word dat dieselfde lot die land sal tref indien die ANC aan bewind bly. Die vlag verskyn in die laaste sewe sekondes van die advertensie as herstel. John Steenhuisen, DA-leier, het die video as “die suksesvolste politieke advertensie in ons demokratiese geskiedenis” beskryf en gesê dit is deur minstens vier miljoen mense aanlyn gesien en deur “miljoene meer” in ander media gehoor. President en ANC-leier Cyril Ramaphosa het die advertensie “veraglik” en “verraad” genoem, terwyl die openbare uitsaaier SAUK aangekondig het dat hy nie die video sal uitsaai nie en gesê het dat dit net “verontwaardiging” sal aanwakker, en ’n beroep op die DA gedoen het om die advertensie te wysig .[94][95] Verskeie ontleders en organisasies het opgemerk dat, alhoewel in "swak smaak", die verbranding van die vlag onder Artikel 16 van die Grondwet as 'n vryheid van uitdrukking beskerm word.[96]

Die Klagte- en Nakomingskomitee van die Onafhanklike Kommunikasie-owerheid van Suid-Afrika het op 24 Mei beslis dat die SAUK beveel word om nie die uitdaai van die advertensie te verbied nie en binne sewe dae 'n boete van R500 000 te betaal.[97]

Nasionale Gesondheidsversekering[wysig | wysig bron]

President Cyril Ramaphosa het op 13 Mei aangekondig dat hy die omstrede Wetsontwerp op Nasionale Gesondheidsversekering op 15 Mei sal onderteken.[98] Burgerlike organisasies, insluitend die Suid-Afrikaanse Mediese Vereniging, Business Unity South Africa, Business Leadership South Africa, Solidariteit, die SA Instituut vir Rasseverhoudinge en die Suid-Afrikaanse Gesondheidsberoeps-samewerking het ontevredenheid uitgespreek oor hierdie aankondiging, en sommige dui op moontlike regsuitdagings vir die wetgewing na die president se instemming. [99][100][101][102] Die DA het aangekondig dat hy sy regspan ingelig het om hofstukke by die Konstitusionele Hof oor die aangeleentheid in te dien. ActionSA het sy teleurstelling uitgespreek oor die president se aankondiging, nadat hy voorheen die President versoek het om nie die Wetsontwerp te onderteken nie.[103]

Jacob Zuma[wysig | wysig bron]

Voormalige President Jacob Zuma het die uMkhonto we Sizwe (MK Party) in 2023 gestig, met die bedoeling om die verkiesing mee te ding.[104] Op 20 Mei 2024 het die Konstitusionele Hof van Suid-Afrika beslis dat Zuma weens sy tronkstraf van 2021 nie verkiesbaar is om aan die parlementêre verkiesing deel te neem nie.[105]

Presidensiële toespraak aan die nasie[wysig | wysig bron]

Op 26 Mei het die Presidensie aangekondig dat Cyril Ramaphosa die nasie om 18:00 sal toespreek.[106] In sy toespraak, uitgesaai deur die SAUK, het hy die prestasies van sy regering gelys in wat wyd geglo word as 'n verkiesingsfoefie en misbruik van regeringshulpbronne.[107]

Meningspeilings[wysig | wysig bron]

Die steminstituut Ipsos het drie gedetailleerde opnames in die aanloop tot die verkiesing gedoen. Die peilings het ook beduidende ontevredenheid met die politieke klas in die algemeen aan die lig gebring. Meer as ’n derde van die kiesers (35%) kon nie werklik met enige politieke party identifiseer nie. 23 persent van die respondente het die mening uitgespreek dat Suid-Afrika op die regte pad is en 66 persent voel dat dit nie die geval is nie.[108]

Party ANC DA EFF MK IFP ActionSA VF+ Andere
27 Oktober 2023 43 % 20 % 18 % – 5 % 4 % 2 % 8 %
6 Februarie 2024 40,5 % 20,5 % 19,6 % – 4,9 % 4,3 % 2,1 % 8,1 %
27 April 2024 40,2 % 21,9 % 11,5 % 8,4 % 4,4 % 3,4 % 1,8 % 8,4 %

Verloop van verkiesing[wysig | wysig bron]

Stempunt in Elarduspark op 29 Mei 2024.

Vroeë stemming vir oorsese burgers is op 17 en 18 Mei gehou in die Suid-Afrikaanse diplomatieke missies.[18]

Op 27 en 26 Mei word spesiale stemme uitgebring waarvoor 1.6 miljoen mense kwalifiseer, insluitend noodsaaklike werkers. Ongeveer 624 000 van die kiesers wat vir spesiale stemme goedgekeur is, sal deur verkiesingsbeamptes by hul huise of plekke waar hul ingeperk is, besoek word.[109][110]

Op verkiesingsdag het stempunte in meer as 23 000 stemdistrikte geopen.[111] Die stempunte is om 07:00 geopen en sal tot 21:00 oop bly.[112]

Drieduisend Suid-Afrikaanse Weermag-soldate is ontplooi om veiligheid tydens die verkiesing te verseker, terwyl die Onafhanklike Verkiesingskommissie gesê het twee mense is gearresteer omdat hulle met stembedrywighede ingemeng het.[113]

Telling is in verskeie gebiede vertraag weens lang toue kiesers en die stadige verwerking van die stemproses.[114]

Die Afrika-unie het 'n sending gestuur onder leiding van die voormalige Keniaanse president Uhuru Kenyatta om die verkiesing te monitor.[115]

Verkiesingsuitslae[wysig | wysig bron]

Nasionale Vergadering Setels[116]

Party % Setels +/-
ANC 40,18 159 71
DA 21,81 87 3
MK 14,58 58 Nuut
EFF 9,52 39 5
IVP 3,85 17 3
PA 2,06 9 9
VF+ 1,36 6 4
ActionSA 1,20 6 Nuut
ACDP 0,6 3 1
UDM 0,49 3 1
ATM 0,40 2 Steady0
Al Jama-ah 0,24 2 1
BOSA 0,41 2 Nuut
NCC 0,23 2 Nuut
RISE Mzansi 0,42 2 Nuut
GOOD 0,18 1 1
PAC 0,23 1 Steady0
UAT 0,22 1 Nuut

Nasionale stemme uitgebring[wysig | wysig bron]

e • d 
Party Stemme % +/− Nasionale Vergadering Setels +/−
African National Congress 6,458,988 40.19 17.32 159 71
Demokratiese Alliansie 3,502,735 21.8 1.04 87 3
uMkhonto weSizwe 2,344,309 14.58 Nuut 58 Nuut
Economic Freedom Fighters 1,529,961 9.52 1.28 39 5
Inkatha-Vryheidsparty 618,207 3.85 0.47 17 3
Patriotic Alliance 330,425 2.06 Nuut 9 Nuut
Vryheidsfront Plus 218,850 1.36 1.02 6 4
ActionSA 192,373 1.2 Nuut 6 Nuut
Afrika Christen Demokratiese Party 96,575 0.6 0.24 3 1
United Democratic Movement 78,448 0.49 0.04 2 1
RISE Mzansi 67,975 0.42 Nuut 2 Nuut
Build One South Africa 65,912 0.41 Nuut 2 Nuut
African Transformation Movement 63,554 0.4 0.04 2 Steady 0
Al Jama-ah 39,067 0.24 0.06 2 1
National Coloured Congress 37,422 0.23 Nuut 1 Nuut
Pan Africanist Congress of Azania 36,716 0.23 0.04 1 Steady 0
United Africans Transformation 35,679 0.22 Nuut 1 Nuut
GOOD 29,501 0.18 0.22 1 1
Hope4SA 27,206 0.17 Nuut 0 Nuut
Allied Movement for Change 22,055 0.14 Nuut 0 Nuut
United Independent Movement 20,003 0.12 Nuut 0 Nuut
African Independent Congress 19,900 0.12 0.16 0 Steady 0
National Freedom Party 19,397 0.12 0.23 0 2
Azanian People's Organisation 19,048 0.12 0.05 0 2
African Congress for Transformation 18,354 0.11 Nuut 0 Nuut
African Heart Congress 16,306 0.10 Nuut 0 Nuut
Congress of the People 14,177 0.09 0.18 0 2
African People's Convention 13,195 0.08 0.03 0 Steady 0
Africa Restoration Alliance 11,108 0.07 Nuut 0 Nuut
Forum for Service Delivery 11,077 0.07 0.03 0 Steady 0
Democratic Liberal Congress 10,904 0.07 0.01 0 Steady 0
Alliance of Citizens for Change 9,336 0.06 Nuut 0 Nuut
Action Alliance Development Party 7,802 0.05 Nuut 0 Nuut
Conservatives in Action 7,424 0.05 Nuut 0 Nuut
South African Royal Kingdoms Organization 6,685 0.04 Nuut 0 Nuut
Northern Cape Communities Movement 6,629 0.04 Nuut 0 Nuut
People's Movement for Change 5,539 0.03 Nuut 0 Nuut
Abantu Batho Congress 5,531 0.03 Nuut 0 Nuut
Economic Liberators Forum South Africa 5,408 0.03 Nuut 0 Nuut
Organic Humanity Movement 5,241 0.032 Nuut 0 Nuut
African Content Movement 5,107 0.03 Steady 0.00 0 Steady 0
Sizwe Ummah Nation 5,016 0.03 Nuut 0 Nuut
South African Rainbow Alliance 4,796 0.03 Nuut 0 Nuut
African People's Movement 4,601 0.03 Nuut 0 Nuut
Able Leadership 3,867 0.02 Nuut 0 Nuut
Referendum Party 3,834 0.02 Nuut 0 Nuut
All Citizens Party 3,693 0.02 Nuut 0 Nuut
Africa Africans Reclaim 3,371 0.02 Nuut 0 Nuut
Citizans 2,992 0.02 Nuut 0 Nuut
Xiluva 2,592 0.02 Nuut 0 Nuut
African Movement Congress 2,141 0.01 Nuut 0 Nuut
Free Democrats 1,992 0.01 Steady 0.00 0 Steady 0
Totaal 16,076,719 100.00 400
Geldige stemme 16,076,719 98.69
Bedorwe stemme 213,437 1.31
Stemme uitgebring 16,290,156 100.00
Geregistreerde kiesers opkoms 27,782,081 56.64
Bron: IEC

Nasleep[wysig | wysig bron]

Opsomming van resultate[wysig | wysig bron]

Die verkiesing het gelei tot 'n historiese nederlaag vir die ANC, wat slegs 40% van die stemme gekry het, het die parlementêre meerderheid verloor wat hy sedert 1994 gehad het.[117][118] Die party het ook nie daarin geslaag om 'n meerderheid in Noord-Kaap en Gauteng te verseker nie, en is in KwaZulu-Natal deur die MK oortref en in oorsese stemming deur die DA, wat 39 000 uit 75 000 stemme verower het en sy meerderheid in die Wes-Kaap behou het.[119] Die ANC het verminderde meerderhede in Oos-Kaap, Vrystaat, Limpopo, Mpumalanga en Noordwes behou en die grootste opposisiestatus in Wes-Kaap behou, terwyl die DA sy grootste opposisiestatus in die Nasionale Vergadering behou het. Geen algehele meerderheid is in die Nasionale Vergadering behaal nie, ook nie in die provinsies van KwaZulu-Natal, Gauteng of Noord-Kaap nie, met die MK wat 'n pluraliteit in KwaZulu-Natal behaal het en die ANC is gedwing tot die tweede grootste partystatus in KwaZulu-Natal vir die eerste keer sedert 1999. Die meeste van die ANC se verlies aan steun het na die MK gegaan, terwyl die DA 'n mate van winste gesien het, en die EFF het steun verloor.

Regeringsvorming[wysig | wysig bron]

Terwyl die telling aan die gang was, het die ANC gesê dat sy leierskap op 31 Mei sal vergader om “na te dink oor wat goed is vir die land”. Die DA se John Steenhuisen het gesê dat die resultate toon dat Suid-Afrika "op pad is na 'n koalisieland" en het 'n bereidwilligheid uitgespreek om saam met die ANC te werk, en bygevoeg dat hy eers met ander ondertekenaars van die Veelpartyhandves sal moet konsulteer.[120] Die DA het ook gesê dat 'n regering saamgestel uit die ANC, die MK en die EFF 'n "doemkoalisie" sal wees wat vorige beleidsmislukkings in die land nastreef. Die EFF se Julius Malema het gesê dat die verkiesingsuitslae die einde beteken van die ANC se “reg om die enigste dominante party te wees”, en bygevoeg dat hy oop is vir gesprekke met die ANC oor die vorming van 'n koalisieregering. Die Patriotic Alliance se Gayton McKenzie het die vooruitsigte van 'n ANC-DA-koalisie vergelyk met "'n huwelik van twee dronk mense in Las Vegas" wat "onwerkbaar" sou blyk.[121]

Gwede Mantashe, die ANC se nasionale voorsitter, het gesê die party het begin om informele samesprekings met ander partye te voer vir ’n moontlike koalisie.[122] Fikile Mbalula, sekretaris-generaal van die ANC, het op 2 Junie die amptelike opening van onderhandelinge aangekondig,[123] en bygevoeg dat die party die populere wil gehoor het en "vernederd” was oor die verkiesingsuitslag. Mbalula het ook gesê dat die ANC voorwaardes deur ander partye vir Cyril Ramaphosa om uit te tree as president sal verwerp.[124] Ramaphosa het in sy eerste verklaring ná die verkiesing later daardie dag ’n beroep op politieke partye gedoen om hul verskille te oorkom en “gemeenskaplike grond” te vind in die skep van ’n koalisieregering.[125]

Afsonderlike koalisiegesprekke sou na verwagting plaasvind oor die provinsiale regerings van KwaZulu-Natal, Gauteng en Noord-Kaap.[126][127][128]

Op 4 Junie het die ANC 'n interne dokument vrygestel waarin aanbeveel word vir 'n koalisie met beide die DA en IVP. Die dokument het ook gesê die ANC “moet nie ’n alliansie met óf die EFF óf die MK oorweeg nie.[129]

Op 6 Junie 2024 het ActionSA aangekondig dat hulle die Veelpartyhandves sal verlaat, aangesien die party glo die handves het die ooreenkoms verbreek deur te oorweeg om 'n koalisie met die ANC te vorm.[130] Hierdie besluit het die handves se seteltelling van 119 tot 113 in die Nasionale Vergadering verminder.[131]

Bewerings van ongerymdhede[wysig | wysig bron]

Jacob Zuma het op 1 Junie gesê dat die MK poog om die aankondiging van amptelike uitslae wettiglik te laat staak hangende ondersoeke oor bewerings van stemgedrog wat deur die party geopper is, met MK-amptenare wat moontlike peuter aan die Onafhanklike Verkiesingskommissie se rekenaarstelsel verwys na foute vroeër daardie dag. Die OVK het gesê hy het 579 besware van beide kiesers en politieke partye ontvang oor die verkiesingsuitslae,[132] en het in 24 gevalle hertellings beveel.[123] Bheki Cele, minister van polisie, het gewaarsku dat owerhede nie "dreigemente van onstabiliteit sal duld om besware of kommer oor die verkiesingsprosesse te registreer nie".[133]

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Onafhanklike verkiesingskommissie se verkiesingsuitslag bladsy.

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ "2024 ELECTIONS: eNCA Project ANC Will Take 45% Of National Vote". eNCA. 30 Mei 2024. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Mei 2024. Besoek op 30 Mei 2024.
  2. ↑ "Election season kicks off but no date yet". Business Day. 24 Oktober 2023.
  3. ↑ "A landmark as South Africa's ANC dips below 50% support". AP News (in Engels). 5 November 2021. Besoek op 1 Augustus 2023.
  4. ↑ Harper, Paddy. "Historic losses for ANC open new era in South African politics". Africanews (in Engels). Besoek op 1 Augustus 2023.
  5. ↑ "ANC and EFF partnership 'negotiating in good faith' to govern Gauteng metros". 702 (in Engels). Besoek op 1 Augustus 2023.
  6. ↑ "DA to fight ANC-EFF 'doomsday coalition'". BusinessLIVE (in Engels). Besoek op 1 Augustus 2023.
  7. ↑ "Date set for DA 'moonshot pact' convention". The Mail & Guardian (in Engels). 3 Julie 2023. Besoek op 3 Augustus 2023.
  8. ↑ Masuabi, Queenin (17 Augustus 2023). "Multi-Party Charter for South Africa agrees on key power-sharing principles". Daily Maverick (in Engels). Besoek op 18 Oktober 2023.
  9. ↑ Sithole, Siyabonga (8 Oktober 2023). "Multiparty Charter welcomes ACDP into the fold". Independent Online. Besoek op 18 Oktober 2023.
  10. ↑ Magome, Mogomotsu. "South African ex-President Jacob Zuma has denounced the ANC and pledged to vote for a new party". Associated Press (in Engels (VSA)). Besoek op 26 Maart 2024.
  11. ↑ Magome, Mogomotsu. "South Africa's ANC fails in bid to ban former leader Zuma's party from polls". Associated Press (in Engels (VSA)). Besoek op 26 Maart 2024.
  12. ↑ "South Africa's ex-President Jacob Zuma barred from May elections". Al Jazeera (in Engels). Besoek op 29 Maart 2024.
  13. ↑ "S.Africa's Zuma Files Appeal Against Exclusion From May Vote". Barron's. 3 April 2024. Besoek op 4 April 2024.
  14. ↑ "South Africa's Jacob Zuma wins court bid to contest upcoming election". Al Jazeera (in Engels). Besoek op 10 April 2024.
  15. ↑ Khoza, Amanda. "Jacob Zuma can contest elections, Electoral Court rules". News24 (in Engels (VSA)). Besoek op 9 April 2024.
  16. ↑ "Electoral Commission approaches the Constitutional Court for Clarity on Section 47(1)(e) of the Constitution - Electoral Commission of South Africa". www.elections.org.za. Besoek op 12 April 2024.
  17. ↑ "South Africa faces a defining election". The Economist. ISSN 0013-0613. Besoek op 31 Januarie 2024.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Imray, Gerald (17 Mei 2024). "South Africa's election could bring a defining moment — and new complications. Here's what to know". Associated Press (in Engels (VSA)). Besoek op 17 Mei 2024.
  19. ↑ "Counting under way in South Africa's crucial election". BBC. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Mei 2024. Besoek op 30 Mei 2024.
  20. ↑ Mabuza, Ernest (11 Junie 2020). "Constitutional Court judgment opens door for independent candidates to stand for election". Sunday Times (in Engels). Besoek op 7 Julie 2021.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 "Election for National Assembly". IFES Election Guide. Besoek op 4 Januarie 2020.
  22. ↑ "Ministerial Advisory Committee on the Electoral System hosts first consultative meeting". www.gov.za. Government of South Africa. 24 Maart 2021. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Julie 2021. Besoek op 7 Julie 2021.
  23. ↑ Kgosana, Caiphus; Khoza, Amanda (13 Junie 2021). "Advisory committee divided on which electoral system to adopt". Sunday Times (in Engels). Besoek op 7 Julie 2021.(Abonnement vereis.)
  24. ↑ "2024 General Elections, 29 Mei | South African Government". www.gov.za. Besoek op 13 Mei 2024.
  25. ↑ "What's new in the 2024 Elections: Electoral Amendment Act - Electoral Commission of South Africa". www.elections.org.za. Besoek op 13 Mei 2024.
  26. ↑ "What's new in the 2024 Elections?". Electoral Commission of South Africa. Besoek op 18 Oktober 2023.
  27. ↑ Paton, Carol; Quintal, Genevieve (22 Mei 2019). "Cyril Ramaphosa elected as president by National Assembly". BusinessDay. Besoek op 4 Januarie 2020.(Abonnement vereis.)
  28. ↑ National Candidates List, Independent Electoral Commission, Retrieved 26 Maart 2024.
  29. ↑ National Compensatory - List of Parties - Alphabetic Order, Independent Electoral Commission, Besoek 10 April 2024.
  30. ↑ Regional Parties and Independents - Alphabetic Order, Independent Electoral Commission, Besoek op 13 April 2024.
  31. ↑ Kieshof verwerp appèlaansoeke van vyf partye, 10:01 Sat, 20 Apr 2024, https://www.ofm.co.za/article/sa/331337/kieshof-verwerp-app%C3%A8laansoeke-van-vyf-partye . Besoek 22 April 2024
  32. ↑ "A new South Africa health law aims at deep inequality, but critics say they'll challenge it". AP News (in Engels). 15 Mei 2024. Besoek op 19 Mei 2024.
  33. ↑ 33,0 33,1 "South Africa's National Health Insurance (NHI) Bill: Why it is controversial". www.bbc.com (in Engels (VK)). Besoek op 19 Mei 2024.
  34. ↑ 34,0 34,1 "South Africa's Ramaphosa signs health bill weeks before election". Al Jazeera (in Engels). Besoek op 19 Mei 2024.
  35. ↑ Smith, James F. (21 November 2023). "Harvard's Growth Lab researchers diagnose South Africa's decline and suggest tough choices to move forward". www.hks.harvard.edu (in Engels). Besoek op 8 April 2024.
  36. ↑ "Impact of illegal migration on cities: input from Joburg & Ekurhuleni Mayors, SALGA & Minister". pmg.org.za (in Engels). Besoek op 8 April 2024.
  37. ↑ Simelane, Bheki C. (5 September 2021). "Action SA's Herman Mashaba: Unapologetic about stance on foreigners and driven to wear Joburg's mayoral chain again Action SA's Herman Mashaba: Driven to wear Joburg's mayoral chain". Daily Maverick (in Engels). Besoek op 28 April 2024.
  38. ↑ "'You see skeletons' - South Africa's deadly border". BBC News (in Engels (VK)). 4 April 2024. Besoek op 8 April 2024.
  39. ↑ Marrian, Natasha. "Is South Africa heading for an immigration election?". BusinessLIVE (in Engels). Besoek op 8 April 2024.
  40. ↑ "South Africa election 2024: 'You see skeletons' - the deadly migrant crossing" (in Engels (VK)). 4 April 2024. Besoek op 8 April 2024.
  41. ↑ "The Zondo Commission: A bite-sized summary" (PDF). Public Affairs Research Institute. Besoek op 5 Maat 2024. {{cite web}}: Gaan datum na in: |access-date= (hulp)
  42. ↑ Haffajee, Ferial (30 Junie 2021). "State Capture Inquiry cost almost R1bn, but it saved billions more – Judge Zondo". Daily Maverick (in Engels). Besoek op 5 Maart 2024.
  43. ↑ Davis, Rebecca (24 Mei 2021). "The total(ish) cost of the Guptas' State Capture: R49,157,323,233.68". Daily Maverick (in Engels). Besoek op 5 Maart 2024.
  44. ↑ "The ANC's 2024 Manifesto - DOCUMENTS | Politicsweb". www.politicsweb.co.za (in Engels). Besoek op 5 Maart 2024.
  45. ↑ "The DA's Rescue Plan for South Africa" (PDF). Democratic Alliance. Besoek op 5 Maart 2024.
  46. ↑ "Our Land & Jobs Now. Stop Loadshedding! 2024 Election Manifesto" (PDF). Economic Freedom Fighters. Besoek op 5 Maart 2024.
  47. ↑ Imray, Gerald (12 Maart 2024). "South Africa's ruling party fields election candidates who have faced graft allegations". Associated Press. Besoek op 12 Maart 2024.
  48. ↑ Gerber, Jan. "National Assembly fails to pass constitutional amendment to allow land expropriation without compensation". News24 (in Engels (VSA)). Besoek op 5 Maart 2024.
  49. ↑ "AFRIFORUM PRESENTS ORAL SUBMISSIONS TO PARLIAMENT ON THE AMENDMENT OF SECTION 25 OF THE CONSTITUTION AND THE EXPROPRIATION BILL - AfriForum". AfriForum (in Engels (VSA)). 24 Maart 2021. Besoek op 5 Maart 2024.
  50. ↑ South African Institute of Race Relations (13 Augustus 2021). "South African Institute of Race Relations NPC (IRR) Submission to the Ad Hoc Committee to Initiate and Introduce Legislation Amending Section 25 of the Constitution" (PDF). South African Institute of Race Relations. Besoek op 5 Maart 2024.
  51. ↑ Gerber, Jan. "Failed Section 25 amendment is 'water under the bridge', says Mabuza". News24 (in Engels (VSA)). Besoek op 5 Maart 2024.
  52. ↑ "Failure to pass the Section 25 Amendment Bill a victory for South Africa's constitutional order". Democratic Alliance (in Engels). Besoek op 5 Maart 2024.
  53. ↑ Merten, Marianne (28 September 2022). "Expropriation Bill finally approved — the end of a long and controversial road". Daily Maverick (in Engels). Besoek op 5 Maart 2024.
  54. ↑ Hull, Elizabeth (17 Oktober 2022). "Land reform in South Africa is failing. Ignoring the realities of rural life plays a part". The Conversation (in Engels (VSA)). Besoek op 30 April 2024.
  55. ↑ "ANC Election Manifesto" (PDF). ANC Manifesto. 24 Februarie 2024. Besoek op 18 April 2024.
  56. ↑ "2024 Election Manifesto" (PDF). Economic Freedom Fighters. 10 Februarie 2024. Besoek op 29 April 2024.
  57. ↑ "Julius Malema: Land Expropriation Without Compensation - Berkeley Political Review" (in Engels (VSA)). 18 November 2019. Besoek op 30 April 2024.
  58. ↑ "DA to challenge any attempt to bulldoze Expropriation Bill through parliament". Democratic Alliance (in Engels). Besoek op 30 April 2024.
  59. ↑ Energy, Hohm (12 Mei 2023). "Sponsored Content: Its now official: South Africa has now had more load shedding in 2023 to date than in 2022 combined". Daily Maverick (in Engels). Besoek op 7 Augustus 2023.
  60. ↑ Payton, Ben (14 Maart 2024). "Power struggle: Energy in focus in South Africa's pivotal election". African Business (in Engels (VK)). Besoek op 27 Maart 2024.
  61. ↑ "South Africa's ANC launches election manifesto as president highlights party's achievements". AP News (in Engels). 24 Februarie 2024. Besoek op 18 April 2024.
  62. ↑ "South Africa's ANC launches election manifesto as president highlights party's achievements". AP News (in Engels). 24 Februarie 2024. Besoek op 30 April 2024.
  63. ↑ "South Africa's ANC launches election manifesto as president highlights party's achievements". AP News (in Engels). 24 Februarie 2024. Besoek op 30 April 2024.
  64. ↑ "Rolling Blackouts in South Africa". EcoFlow (in Engels (VSA)). 24 Januarie 2024. Besoek op 1 Mei 2024.
  65. ↑ "The DA's Rescue Plan For South Africa" (PDF). DA Election Manifesto. 2024. Besoek op 18 April 2024.
  66. ↑ "What has the DA been doing to fix the electricity crisis?". Democratic Alliance (in Engels). Besoek op 30 April 2024.
  67. ↑ "2024 Election Manifesto" (PDF). Economic Freedom Fighters. 10 Februarie 2024. Besoek op 29 April 2024.
  68. ↑ "Tri-fold Impact of load-shedding in South African Cities: Power Outage, Destruction, and Regression". SARChI Inclusive Cities (in Engels (VSA)). 9 Maart 2023. Besoek op 29 April 2024.
  69. ↑ Langerman, Kristy E.; Garland, Rebecca M.; Feig, Gregor; Mpanza, Mbalenhle; Wernecke, Bianca (2023). "South Africa's electricity disaster is an air quality disaster, too". Clean Air Journal. 33 (1): 1–2. doi:10.17159/caj/2023/33/1.15799. ISSN 2410-972X.
  70. ↑ "Load shedding in South Africa: Unintended consequences and the path to sustainability". Africa Sustainability Matters (in Engels (VSA)). 31 Januarie 2024. Besoek op 29 April 2024.
  71. ↑ Simon, Mollie (28 Julie 2023). "Shedding the Load: Power Shortages Widen Divides in South Africa". Kleinman Center for Energy Policy (in Engels (VSA)). Besoek op 30 April 2024.
  72. ↑ 72,0 72,1 South African Police Service, 2023. Police Recorded Crime Statistics, Republic of South Africa: Second Quarter of 2023-2024 Financial Year (July 2023 to September 2023). Beskikbaar by https://www.gov.za/sites/default/files/gcis_documents/saps_stats.pdf Besoek op 03 Januarie 2024
  73. ↑ "South Africa: The region where political violence is on the rise ahead of elections". BBC News (in Engels (VK)). 3 Desember 2023. Besoek op 31 Januarie 2024.
  74. ↑ "Police Recorded Crime Statistics, Republic of South Africa: Third Quarter of 2023-2024 Financial Year (October 2023 to December 2023)" (PDF). South African Police Service. 21 Februarie 2024. Besoek op 21 Februarie 2024.
  75. ↑ 75,0 75,1 du Preez, Juanita (16 Februarie 2024). "One raped every 12 minutes; South Africans abandoned in war against crime - Action Society". Action Society (in Engels). Besoek op 21 Februarie 2024.
  76. ↑ Charles, Marvin. "Cele says Western Cape govt's demand for devolution of police powers is just 'a lot of noise'". News24 (in Engels (VSA)). Besoek op 3 Januarie 2024.
  77. ↑ Sokutu, Brian (10 September 2021). "Battle over devolution of Saps continues". The Citizen (in Engels). Besoek op 3 Januarie 2024.
  78. ↑ 78,0 78,1 Constitution of the Republic of South Africa, 1997. Beskikbaar by https://www.justice.gov.za/legislation/constitution/saconstitution-web-eng.pdf. Besoek op 03 Januarie 2024.
  79. ↑ "Key statistics ahead of South Africa's 2024 elections". The Citizen (in Engels). 19 Desember 2023. Besoek op 31 Januarie 2024.
  80. ↑ Parliament of the Republic of South Africa. "Report of the Portfolio Committee on Human Settlements on Budget Vote 33: Human Settlements and on the revised Strategic Plan for the coming Medium Term Expenditure Framework (MTEF) period and Annual Performance Plan 2022-23, 4 Mei 2022" (PDF). GroundUp.
  81. ↑ "Question to the Minister of Human Settlements - NW535". pmg.org.za (in Engels). Besoek op 6 Februarie 2024.
  82. ↑ Bezuidenhout, Natasha. "'It is finally happening': Construction of Village Heights development commence". News24 (in Engels (VSA)). Besoek op 6 Februarie 2024.
  83. ↑ "Question to the Minister of Human Settlements - NW398". pmg.org.za (in Engels). Besoek op 2 April 2024.
  84. ↑ Reporter, Staff. "'Cadre deployment is illegal' – Zondo". City Press (in Engels (VSA)). Besoek op 23 Februarie 2024.
  85. ↑ Davis, Rebecca (12 Februarie 2024). "ANC has five days to hand over cadre deployment records to DA". Daily Maverick (in Engels). Besoek op 14 Februarie 2024.
  86. ↑ Democratic Alliance (20 Februarie 2024). "ANC cadre documents" (PDF). Democratic Alliance. Besoek op 23 Februarie 2024.
  87. ↑ Democratic Alliance (23 Februarie 2024). "LIVE | Explosive ANC cadre secrets exposed and what's next". Besoek op 23 Februarie 2024.
  88. ↑ "Solly Msimanga is DA candidate for Gauteng premier". The Mail & Guardian (in Engels). 13 September 2023. Besoek op 11 April 2024.
  89. ↑ Njilo, Nonkululeko (29 Februarie 2024). "ActionSA's Funzi Ngobeni joins competitive race for Gauteng premier". Daily Maverick (in Engels). Besoek op 11 April 2024.
  90. ↑ Maliti, Soyiso. "DA pins its KZN hopes on 'principled' Pappas for premier". News24 (in Engels (VSA)). Besoek op 11 April 2024.
  91. ↑ Mbolekwa, Sisanda. "Thami Ntuli is KZN IFP premier candidate". TimesLIVE (in Engels). Besoek op 11 April 2024.
  92. ↑ Cotterell, Gareth (26 Augustus 2023). "Alan Winde announced as DA's Western Cape premier candidate for 2024 election". The Citizen (in Engels). Besoek op 11 April 2024.
  93. ↑ "2024-elections-enca-projects anc will retain northern cape". msn.
  94. ↑ Imray, Gerald (10 Mei 2024). "A campaign ad by a South African party showing a burning flag is called treason by the president". Associated Press (in Engels). Besoek op 10 Mei 2024.
  95. ↑ "Rejection of Democratic Alliance's TV Advertisement". Internet Archive. 9 Mei 2024. Besoek op 10 Mei 2024.
  96. ↑ Manjeya, Yamkeleka. "SABC's ban on DA advert raises free speech concerns". City Press (in Engels (VSA)). Besoek op 10 Mei 2024.
  97. ↑ "SABC fined R500 000 for refusing to air DA election ad - TechCentral" (in Engels (VSA)). 24 Mei 2024. Besoek op 24 Mei 2024.
  98. ↑ "President Ramaphosa to publicly sign National Health Insurance Bill into law". www.thepresidency.gov.za. Besoek op 14 Mei 2024.
  99. ↑ Brand-Jonker, Nellie. "NGV-skok: 'Inkomste uit belasting gaan daal soos middelklas uitstroom'". Netwerk24. Besoek op 14 Mei 2024.
  100. ↑ "Mixed reaction as president is set to sign NHI Bill into law - LNN". Network News (in Engels (VSA)). Besoek op 14 Mei 2024.
  101. ↑ "NHI will chase South Africa's biggest taxpayers out of the country". Daily Investor. 14 Mei 2024. Besoek op 14 Mei 2024.
  102. ↑ Motsoere, Gloria. "BLSA believes signing NHI Bill into law will leave healthcare sector worse off". EWN (in Engels). Besoek op 14 Mei 2024.
  103. ↑ "ActionSA disappointed President ignored plea not to sign NHI into law". www.politicsweb.co.za (in Engels). Besoek op 14 Mei 2024.
  104. ↑ "Jacob Zuma's MK takes fight to ANC stronghold of Soweto in South Africa election". BBC News (in Engels (VK)). 19 Mei 2024. Besoek op 21 Mei 2024.
  105. ↑ "Jacob Zuma barred from standing in South Africa's election by Constitutional Court". BBC News (in Engels (VK)). 20 Mei 2024. Besoek op 21 Mei 2024.
  106. ↑ "President Ramaphosa to address the nation". www.thepresidency.gov.za. Besoek op 26 Mei 2024.
  107. ↑ "WRAP | COMMENT: Ramaphosa 'abuses' national address to cynically campaign for the ANC". News24 (in Engels (VSA)). Besoek op 26 Mei 2024.
  108. ↑ https://www.ipsos.com/en-za/30-years-democracy-south-africas-2024-elections-marked-uncertainty-and-desire-change 30 Years of Democracy: South Africa's 2024 elections marked by uncertainty and a desire for change, Ipsos, 2024-04-26, besoek 2024-05-13
  109. ↑ Janice du Plessis, 27 Mei 2024, Suid-Afrikaners met spesiale stem begin vandag kruisies trek. Maroela Media, https://maroelamedia.co.za/nuus/sa-nuus/saners-met-spesiale-stem-begin-vandag-kruisies-trek/ Besoek 27 Mei 2024
  110. ↑ "Early voting begins in South African elections that could spell end of ANC dominance". France 24 (in Engels (VSA)). 27 Mei 2024. Besoek op 20 Mei 2024.
  111. ↑ "South Africans begins voting in an election seen as their country's most important in 30 years". Associated Press (in Engels (VSA)). 29 Mei 2024. Besoek op 29 Mei 2024.
  112. ↑ "South Africans vote in election that could end the ANC's parliamentary majority". France 24 (in Engels (VSA)). 29 Mei 2024. Besoek op 29 Mei 2024.
  113. ↑ "South Africans vote in a pivotal election as president says he has no doubt his ANC party will win". Associated Press (in Engels (VSA)). 29 Mei 2024. Besoek op 29 Mei 2024.
  114. ↑ "South Africa counts ballots in most competitive election since apartheid". France 24 (in Engels). Besoek op 30 Mei 2024.
  115. ↑ "South Africa leader under pressure after election blow". BBC (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Mei 2024. Besoek op 1 Junie 2024.
  116. ↑ "Sun sets on 2024 elections". SA News.
  117. ↑ "South Africa election result: Will ANC share power with MK party or DA?". BBC (in Engels (VK)). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  118. ↑ "South Africa's ANC loses its 30-year majority in landmark election". Voice of America (in Engels). 1 Junie 2024. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  119. ↑ "South Africa elections results: What happens next?". Al Jazeera (in Engels). 2 Junie 2024. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  120. ↑ "South Africa heads for 'coalition country' as partial election results put ruling ANC well below 50%". Associated Press (in Engels (VSA)). 31 Mei 2024. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Mei 2024. Besoek op 31 Mei 2024.
  121. ↑ "The ANC party that freed South Africa from apartheid loses its 30-year majority in landmark election". Associated Press (in Engels). 2 Junie 2024. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  122. ↑ "Zuma big election 'winner' as South Africa heads for coalition government". Al Jazeera (in Engels (VSA)). 31 Mei 2024. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Mei 2024. Besoek op 31 Mei 2024.
  123. ↑ 123,0 123,1 "South Africa's ANC to enter coalition talks after landmark election". France 24 (in Engels (VSA)). 2 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  124. ↑ "South Africa's 'humbled' ANC talking to all parties as country looks for way forward after election". Associated Press (in Engels). 2 Junie 2024. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  125. ↑ "South Africa's president urges parties to find common ground in talks after election deadlock". Associated Press (in Engels). 3 Junie 2024. Besoek op 3 Junie 2024.
  126. ↑ Koko, Mongezi. "ANC Gauteng says going back to the drawing board for way forward on coalitions". EWN (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  127. ↑ Ndletyana, Mcebisi. "Coalition quandary: Zuma's KZN conundrum". News24 (in Engels (VSA)). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  128. ↑ Khoza, Amanda. "'A bolt from Nkandla': DA set on keeping 'destructive' MKP out of KZN govt as coalitions talks open". News24 (in Engels (VSA)). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  129. ↑ Rose, Rob; Pilling, David (4 Junie 2024). "ANC internal document advises coalition deal with centrist Democratic Alliance". The Financial Times. Besoek op 4 Junie 2024.
  130. ↑ Beaumont, Michael (6 Junie 2024). "Post-Senate Briefing and the Way Forward for ActionSA". ActionSA. Besoek op 6 Junie 2024. ActionSA se Senaat het beraadslaag oor ons verhouding met ander politieke partye vorentoe. Hierdie proses het besluit dat ActionSA die Veelpartyhandves sal verlaat weens die ernstige oortreding deur daardie partye wat in die openbaar onderteken en veldtog gevoer het kragtens 'n ooreenkoms wat uitdruklik werkverhoudinge met die ANC uitgesluit het.{{cite web}}: AS1-onderhoud: url-status (link)
  131. ↑ "ActionSA resigns from the Multi-Party Charter". SABC News (in Engels). 6 Junie 2024.{{cite news}}: AS1-onderhoud: url-status (link)
  132. ↑ "Former South Africa leader Zuma threatens legal action over allegations of election irregularities". Associated Press (in Engels (VSA)). 2 Junie 2024. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Junie 2024. Besoek op 2 Junie 2024.
  133. ↑ "South Africa president faces up to poor poll result". BBC (in Engels). 3 Junie 2024. Besoek op 3 Junie 2024.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Suid-Afrikaanse_algemene_verkiesing_van_2024&oldid=2675918"